houdt, kunst welke voor het meerendeel der menschen iets onverstaanbaars én (werkelijk) overbodigs blijft. Het bestaan eener dergelijke kunst is normaal én: noch voor de menschen, noch voor de kunst een schande.
    Het is nu eenmaal onvermijdelijk, dat iemand die zich levenslang exclusief met de dingen van den geest bezighield, deze aangelegenheden anders, béter, „onverstaanbaarder” verstaat dan iemand die zich daarmede slechts zeer terloops kon occupeeren; het is onvermijdelijk, dat iemand, die gedwongen werd zijn vorm-gevoel dagelijks te vervolmaken, het vorm-schoon en deszelfs geheimen gevoeliger en geheimzinniger ondergaat en verstaat dan iemand wien dergelijke zaken in zijn verloren oogenblikken als het ware moeten zijn komen „aanwaaien” (hetgeen niet gebeurt). Maar, omgekeerd, is het eveneens onvermijdelijk, dat iemand wiens geestelijk en artistiek bewustzijnsleven in de lagere (of laagste) regionen moest blijven toeven, het betere en hoogere niét verstaat, dat hij dat betere en hoogere òf als een vernedering òf als ijdele lariefarie ondergaat, én: dat hij zich aangetrokken gevoelt tot datgene wat op zijn eigen (lage, lagere, laagste) niveau aan geestelijk en artistiek bewustzijnsleven werd „bereikt”, dat hij dat als dé schoonheid bewondert. Doch men zal dan wel begrijpen, dat. het oordeel van dien mensch (en dat is vrijwel de normale mensch) over scheppingen, die zoozeer buiten zijn beperkte gezichtsveld liggen, ook van nul en geener waarde, van volstrekt geen tel is.
    Er is een kloof, en een zeer diepe.
    Die kloof, zegt men, moet gedempt worden, en men decreteert, als ware dit een oplossing: kunst moet eenvoudig zijn.
    Inderdaad, kunst moet eenvoudig zijn! Zulks eischt de kunst zelf daar zij een helderste expressie is. Doch men heeft een zeer betwistbaar begrip van den eenvoud als men meent dat kunst door grooteren eenvoud ook een grootere verstaanbaarheid oplevert. Alle groote kunst vertegenwoordigt een summum van eenvoud, in dien zin, dat Michel Angelo, Rembrandt of Vermeer zich niet eenvoudiger, verstaanbaarder hadden kunnen uitdrukken dan zij deden: zij brachten hun levensbewustzijn even klaar en zuiver tot uitdrukking als geschiedde in die heldere en verstilde beelden der

176