recht van den een slechts beperkt werd door het subjectieve recht van den ander » ; het loochende dat dit subjectieve recht g e b o n d e n was door PLICHTEN, – plichten tegenover het geweten, den medemensch, het Volk, den Staat. De Staat had een (zeer beperkte) taak ten opzichte van den mensch ; de mensch had géén taak, geen opdracht voor (en in) den Staat. Het leven werd voor den liberalen mensch geheel beheerscht door de algemeene wet der v r i j h e i d, – en aan den grondslag dier vrijheid, aan den grondslag van zijn gansche leven lag die eene, schamele waarde: het vale materieel eigenbelang : dat weldra monsterachtig-egoistisch, geestloos en gewetenloos individualisme dat wel in alles het tegendeel is van het Individualisme dat door geesten als van Deyssel, Nietzsche, en onlangs nog door Oswald Spengler zoo weergaloos verdedigd werd. De persoonlijke vrijheid en het materieel eigenbelang, deze armzalige ficties, werden zijn eenige werkelijkheid; en die prachtige werkelijkheden, de Staat, het Volk, de opbouw van Heden en Toekomst werden ficties : bestonden niet meer voor hem.

Met dit losgeschakeld worden uit het verband eener natuurlijke gemeenschap, met dit waardeloos worden van elk boven-persoonlijk ideaal ging, noodwendig, een nog noodlottiger verarming gepaard : De opbouw der eigen geestelijke en zedelijke persoonlijkheid (het doel, de zin, de spil en de pracht van het mensch-bestaan) ging n.l. zijn centrale waarde, zoo niet álle waarde, verliezen. – Deze opbouw, dit zichzelf (geestelijk en zedelijk) r e a l i s e e r e n , werd in het oog van dien laten liberalen mensch, die alleen maar « vrijheid » wilde, een waardelooze dwaasheid. Het liberalisme vernietigde het verband tusschen den mensch en zijn medemensch, tusschen den mensch en de Volksgemeenschap, tusschen den mensch en den Staat, tusschen den mensch en de Geschiedenis, – maar het vernietigde hiermede tévens… den mensch. Het vernietigde n.l. de mógelijkheid zichzelf te realiseeren. Men realiseert zich alleen in diénstbaarheid aan den nááste. Leven voor den naaste is de ee-

21