ming zouden hebben gehad dan in zichzelf besloten te blijven, als hadden zij in de wereld der mensen niets wezenlijks ooit betekend of niets wezenlijks aan het leven der mensen toegevoegd. Zulk een eenheid, van gedunde scharen en groepjes bekeerden, is slechts voorspel, voorbereiding, voorafbeelding. Geen vervulling van het woord: Ik zal allen tot Mij trekken; noch hiervan, dat alle geslachten Hem zullen zaligprijzen; noch bevestiging van het woord, dat Hij de wereld overwonnen heeft. Zoals Christus voltooiing – geen vernietiging – was van de joodse religie, zo is Hij voltooiing van alle godsdiensten. Zij kunnen niet onbeantwoord blijven. Zij zijn het schoonste reeds verworven waarheidsverstaan der aarde.

Christus heeft de wereld overwonnen wanneer Hij, zoals men zegt, het boze overwonnen heeft, maar juister ware wellicht te zeggen: wanneer de goeden dezer wereld door Hem gewonnen zijn, d.i. in vrijheid tot Hem gekomen zijn. Christus heeft pas allen tot zich getrokken wanneer die hevigste en schoonste wil en hunkering van de ziel, welke haar gestalte vond in de godsdiensten der aarde, wanneer déze lofzang der godsdiensten zich heeft mogen voltooien tot het zaligprijzen van Hem die van alle leven volheid en vervulling is. Christus heeft de wereld pas waarlijk overwonnen wanneer Hij in die lofzang heeft voltooid wat Hij in die lofzang is begonnen.

Deze voltooiing is aan God, omdat zij een voltooiing is aan en door het woord Gods, en zij voltrekt zich in de verborgenheid en ondoorgrondelijkheid der zielen en der eeuwen. Deze voltooiing helpen voorbereiden is aan de mens: aan christen en niet-christen; maar aan de christen op de wijze zijner harde en schone uitverkiezing: door het hem toevertrouwde woord te behoeden en kenbaar te maken, door gehoor te geven aan de ,,oproep tot de authentieke wijze van leven volgens het Evangelie”, door die ,,innerlijke vernieuwing en hervorming” ,,zoals de Heer haar heeft gewild” ¹). Vóór die voltooiing en eenheid bestaat voor de

¹) De Bisschoppen van Nederland over het concilie, p. 4, Hilversum, 1961.

214