aan de ander op, noch ,,verdraagt” en ,,eerbiedigt” de een de ander in diens anders-zijn, maar allen verblijden zich in de ander om diens eigen rijkdom-zijn in Christus. En vervuld is ook dat andere woord, over de stad Gods: ,,En een tempel zag ik niet in haar: want de Heer, God de Almachtige, is haar tempel, alsmede het Lam” (Ap. 21, 22).

Wij herhalen zo gaarne: in het huis van de Vader zijn vele woningen, en: op Christus’ weide kunnen al zijn schaapjes hun voedsel vinden. – Maar de weide zien we dan als één (uitgestrekt) grasveld en de verschillen tussen Christus’ volgelingen als verschillen tussen schaapjes. Christus’ ,,weide” echter is vele horizonten en vele landschappen, vele landstreken en vele klimaten groot, en Gods dieren zijn niet enkel schapen, en op alle ,,weidegronden” groeit niet hetzelfde voedsel. Gods ,,schapen” zijn alle dieren en diersoorten der schepping, die alle in hun eigen zijns-orde en overeenkomstig hun eigen zijnswijze levend, Gods dieren en slechts in die zin alle Gods ,,schapen” zijn.

Solowjow ziet de ware katholiciteit bereikt ,,in de tijd der werkelijk allerlaatste dingen”, wanneer ,,de drie primaten der Kerk, Petrus, Paulus en Joannes met hun gedunde scharen tot elkander komen” ¹) Het komt mij voor, dat dit tot de geschiedenis ener specifiek christelijke problematiek behoort en slechts voorspel is: voorwaarde voor de ,,ware katholiciteit”. Ware katholiciteit schijnt mij eerst verwezenlijkt wanneer mét de christelijke ook de niet-christelijke religies hun voltooiing, die een eigen voltooiing is, hebben gevonden en allen daarom elkaar liefhebben. Ware katholiciteit is geen eenheid van gedunde scharen christenen, noch hún eenheid met geïsoleerde groepjes uit andere wereldgodsdiensten, terwijl die godsdiensten zelf, hoewel in wezen een aanbidden van de God die zij niet kennen, verder geen andere bestem-

¹) Vgl. Prof. Dr P. A. van Stempvoort: ’Petrus en zijn graf te Rome’, p. 158; Baarn, 1961. Voor Nic. Berdjajew vertegenwoordigde Solowjow een passieve, niet een actieve eschatologie, – welke laatste plaats laat aan ,,de scheppende roeping van de mens bij het einde der historie” (’Het Russische denken in de 19e en 20e eeuw’, p. 181 e.v.; Amsterdam, 1947).

213