doordringen. Het zuurdesem is geheel afgestemd op het deeg, en het deeg is geheel afgestemd op het zuurdesem. Dit betekent: het zuurdesem werkt op de omringende materie slechts in, als het inderdaad zuurdesem is. Het deeg reageert niet op wat dat niet is: het blijft onberoerd zichzelf dan. Noodzakelijk is de puurheid van het zuurdesem. Beide behoeft men slechts samen te brengen, en het doordesemen voltrekt zich; waarbij dan nog op te merken is dat het zuurdesem het deeg doordringt, ,,vervolmaakt”, zonder deze materie in haar wezen aan te tasten.
Ik geloof dat deze aspecten essentieel zijn en een grondhouding en grondverhouding onthullen. Zij schijnen – waarschuwend – verstaanbaar te willen maken dat de mens, iedere mens, krachtens zijn wezen, niets anders verlangt dan het woord Gods te ontvangen, en dat het woord Gods, eveneens krachtens zijn wezen, niets anders kan zijn dan op dat verlangen volstrekt antwoord zijn. Als dat de grond-verhouding is, behelst de gelijkenis ook voor het priesterlijk subs. missionair handelen ongetwijfeld fundamentele richtlijnen; richtlijnen die de grondslag van alle priesterlijk handelen zijn, en daarmee van beslissende betekenis.

Men kan er uitvoerig over twisten of en in hoeverre de conclusie van Simone Weil – het wezenlijk reeds christelijk karakter van de godsdiensten van het Oosten – juist is ¹). Niet ontkend kan worden, dat ze ergens ontroerende, edele en niet zelden sublieme benaderingen zijn van het goede leven dat het evangelie predikt, of anders uitgedrukt, nauwkeuriger, dat deze religies, als door de méns verworven diepe benaderingen, a.h.w. de worstelingen der mensheid waren om zélf dat woord, het volmaakte woord

¹) Vgl. ,Lettre à un religieux’, waaruit ik reeds citeerde. Zij stelt met dit boekje een reeks fundamentele vragen aan het christendom. Het zijn de vragen van de religieuze niet-christen heden en, meer nog misschien, van morgen. Ze werden met stilzwijgen beantwoord. Een merkwaardige verklaring van dit stilzwijgen (op de doordringende vragen van een religieus geweten) geeft R.-L. Bruckberger, waar hij schrijft ,,Il (Albert Camus) m’envoya en Amérique la Lettre à un Religieux de Simone Weil, qu’il avait publiée dans sa collection ’Espoir’. II me priait de répondre à cette avalanche de questions. Mais chacune des questions de Simone Weil, pour être proprement traitée, mérite dix ans de travail et de spécialisation. A supposer qu’on fasse ce travail et qu’on publie un jour la réponse, à ce moment-là la question est déjà oubliée. D’autres questions qui paraissent plus urgentes préoccupent les esprits” (N.R.Fr., mars 1960, p. 516). – Hierna zou men inderdaad moeten vaststellen, dat de dialoog ,,entre le Christianisme et le monde moderne”, nauwkeuriger, tussen het christendom en het niet-christelijke religieuze geweten, niet mogelijk is.

197