openbarend telkens. En als Von Hartmann citeert: ,,Wie das Öl im Samenkorn, wie die Butter in der Milch, wie das Feuer im Holze, so wird der Atma erfasst von dem, der ihn mit wahrer Busse erschaut”, dan is reeds deze ene zin voldoende om te doen beseffen met welk een diepe aandacht de dingen dezer aarde in hun eigenheid beschouwd en in hun schone mysterievolle bestaan bemind werden. Men kan hierop niet antwoorden, dat de boeddhisten de dingen als beeld zagen en dáárom met liefde, want vóór men de dingen als beeld kán zien of als beeld van een hogere werkelijkheid herkennen, moet men ze eerst in hun eigen schone wezen verstaan en met liefde benaderd hebben. In geheel de kunst van Oost-Azië bespeurt men een diepe liefde voor de dingen dezer aarde, een spirituele liefde, maar die doorlopend en onmiskenbaar samengaat met een vervoerde liefde der zinnen voor de dingen in hun zijn zoals ze zijn, voor de dingen in hun concrete aardsheid. Ongetwijfeld, de dingen dezer aarde laten zich herkennen als schijn, maar met deze waarheid is voor de boeddhist, evenals voor de christen, toch niet de gehele waarheid omtrent de dingen der aarde uitgesproken. Er is nog een andere uitspraak, die wellicht van zeer veel van wat ik hierboven als in strijd met die visie opsomde, een verklaring geeft: ,,Voor iemand, die niets van het boeddhisme weet, zijn bergen bergen, wateren wateren en bomen bomen. Maar wanneer hij geschriften gelezen heeft en iets van het boeddhisme afweet, zijn bergen niet langer bergen, wateren niet langer wateren en bomen niet langer bomen (d.w.z. zij zijn maya of illusie). Maar wanneer hij het boeddhisme geheel en al begrepen heeft, zijn de bergen plotseling weer bergen en de wateren weer wateren en de bomen weer bomen” ¹) Dit laatste verklaart ook waarom het boeddhisme, met behoud van zijn wezen, zulk een diepe, vitale binding kon aangaan met het confucianisme, of hoe een geschrift mogelijk werd als het reeds geciteerde van Ryauon Fujishima (Le bouddhisme Japonais) uit 1889, uit de tijd van de grote maatschappelijke omwentelingen en de doorbraak van het socialisme in het Westen, waarin hij

¹) Geciteerd door Alan W. Watts in ,The legacy of Asia and western man’ (ned. vertaling: ,Azië en het avondland’, p. 45).

146