hoeken van de geest en de wil. Het kan zelfs geen teleurstelling zijn bij Dumoulin te lezen: ,,Freilich wird das überschwengliche Lob mancher Autoren abgedämpft durch den Anblick trauriger sittlicher Verirrungen in vielen Zen-Klöstern zu gewissen Zeiten der japanischen Geschichte. Auch das Zen hat seinen Schuldanteil am allgemeinen Verfall der Religion im Lande und am Absinken der öffentlichen Achtung fur den Buddhismus” ¹) – De keerzijde waarop ik doelde is echter van andere aard.
Elke orde heeft haar eigen ontordening, haar eigen ontaarding, haar eigen tekorten en onmachten, – zoals ook elke deugd (die der nederigheid, gehoorzaamheid etc.) haar eigen perversies, vervalsingen, leugens en misbruiken heeft. Ook de hierboven geschetste Zen-methode, de vormencultus waarin het leven van de japanse mens zich afspeelt en die ten doel had een nog weinig gevorderde massa met de essentie van het waarlijk wedergeboren leven in rechtstreekse aanraking te brengen en haar tot het enig goede leven aan te sporen, werkt geheel eigen ontaardingen uit. Hoewel niet kan worden ontkend dat het Zen-boeddhisme, ook op het plan van de massa, rechtstreeks en op diep verantwoorde wijze tot het enig nodige inleidt, zal de practijk niet zelden zijn, dat de velen – slechts door die vormen en door de ervaringen van het leven tot het goede bewogen en voor het overige vrijgelaten – deze aansporing en dit onderricht door het leven ,,wel geloven” en snel aan hun momenten van zelfbezinning voorbijleven. Met het gevolg dan, dat ook omgangsvormen, die zo schoon en zinvol aan het enig nodige herinnerden, iets uiterlijks worden, fraai vertoon, en dat dit uiterlijke vroom genoeg wordt geacht. Het uiterlijk zichzelf niet beheersen, het prijsgeven van zijn gevoelens etc. wordt dan nog slechts ondergaan (en geminacht) als on-schóón: vulgair; als onesthetisch, on-voornaam. De schoonheid der omgangsvormen wordt façade, selbstgefällige vol-

¹) Datzelfde kon men eveneens zeggen van vele middeleeuwse christelijke kloosters, evenals hetgeen D. aan bovenstaand citaat toevoegt: ,,Aber dadurch wird der Wert der Zenmystik als solcher nicht beeinträchtigt. Kam es doch zo jenen Entartungen gerade deshalb, weil Uebung und Erleuchtung nicht mehr ernst genommen worden. Die aszetischmystische Ueberlieferung überlebte die Perioden der Verfalls und widerstand der ärgsten Verweltlichung. Heute noch ist ein Zen-Kloster eb würdig ernster Ort, wo sich hochwertiges geistiges Leben und natürliche Mystik entfalten können.” ,Zen, Geschichte und Gestalt’, p. 284).

124