und nichts werdet ihr mehr nicht verstehen”, ,,ihr braucht nicht die Wahrheit zu suchen; hört nur auf, Ansichten zu haben”, ,,nur wenn kein Gedanke aufsteigt, sind die Dharmas ohne Tadel” lezen we in Seng-ts’ans geliefde maximes, en soortgelijke imperatieven ontmoet men telkens in boeddhistische geschriften ¹) – Maar hoeveel maller nog wordt Van Straelens reactie als men overweegt, dat reeds het christelijke Westen (en waarlijk niet waar het tot anarchie en nihilisme verviel) hem met Suzuki’s waarheid diep vertrouwd had kunnen maken. ,,Toute la dignité de l’homme consiste en la pensée”, schrijft Pascal in zijn Pensées en hij vervolgt: ,,Mais qu’est-ce que cette pensée? Qu’elle est sotte!”, en verder: ,,La vraie éloquence se moque de l’éloquence, la vraie morale se moque de la morale (). Se moquer de la philosophie, c’est vraiment philosopher” ²). Maar Pascal, ,,Skeptiker und unterwürfiger Christ”, zoals Reinhold Schneider schreef ³) en lang vóór hem Nietzsche reeds te verstaan gaf, zal wel eveneens ,,getikt” zijn. Niettemin zegt hij weinig anders dan ook Nic. van Cusa vaststelde in zijn De filiatione Dei: ,,Zo is het dan ook duidelijk, dat niets van het eigenlijke wezen der dingen, noch ten dele, noch geheel, door de mens kan worden benaderd zolang het menselijk denken deze dingen onderzoekt en hij zijn syllogistische bedrijvigheid niet veracht”. En als – waaraan niet valt te twijfelen – de ,,donkere nacht”, waarvan de christelijke mystici spreken, ook waarachtig een donkere nacht is voor het verstand, dan houdt dit niet in, dat het verstand aan een tijdelijke, voorbijgaande en dus niet wezenlijke beproeving ten prooi valt, maar dat het zich (o.m.) ook vindt uitgeleverd aan de onverdelgbare realiteit van het niet-weten als het ultime weten van de ratio. Datzelfde niet-weten van de ratio formuleert het Oosten als het o.a. zegt: ,,Er is geen weten omtrent verleden dingen, er is geen weten omtrent het tegenwoordige, er is geen weten omtrent toekomstige dingen”. Dat is ook ,,de grote twijfel” waarvan het Oosten de beklemmende realiteit telkens weer zo doordringend beschrijft: ,,Wanneer de mens de grote twijfel is binnengegaan,

¹) zie Aantekeningen p. 228: Aantekening 2.
²) ,Pensées’: 365, 4.
³) ,Pascal’, ausgewählt und eingeleitet von Reinhold Schneider, p. 7, Frankfort/M, 1954.

70