Men ademt weer een eerste zuiverende geur op van ,,de goede geur van Christus”. Ik meen alleen, dat men, gelijk gezegd, niet zó snel, niet van de ene dag op de andere, aan de liefde – deze voornaamste en moeilijkste deugd toe is, of anders gezegd: dat de woorden en daden der liefde geenszins noodzakelijk met de liefde samenvallen. De liefde speelt zich elders af, op een ander vlak. Zij bestaat niet in die daden, maar in het waarlijk ernst maken met die innerlijke vrijheid en stilte zonder welke men geen liefde kan zijn, in het zuiveren en vervolmaken van de daden der liefde tot daden van liefde.
Wij kunnen ons hier niet van afmaken door te zeggen, dat de mens zijn daden altijd onvolkomen stelt en zijn goedheid altijd misvormd en verleugend is. Want men beseffe: als Christus liefde vraagt, dan is pseudo-liefde – als antwoord – een bizarre aanfluiting van zijn verlangen, smakeloos (zelf)bedrog, een (eigenlijk hatelijkste) vorm van ontrouw en verraad. Als Christus liefde vraagt, is het noodzakelijk zich het pseudo dat we zijn, bewust te worden – en met geen ander doel dan zich ervan te ontdoen. Men kan, als men begonnen is de liefde als de zin van het christendom te verdedigen, de zwendel met zichzelf niet ongecontroleerd en blijmoedig voortzetten zonder het christendom zelf, nu in haar wezen, als een morele zwendel verdacht en veracht te maken; zonder het risico ook, dat de geestdrift die deze nieuwe imperatief oproept, weldra weer aan zijn eigen innerlijke voosheid bezwijkt, – waarna men dan met nog leger handen, of met een nog uitgeholder christendom in en tegenover de wereld staat dan voorheen.

5

De liefde is niet slechts de moeilijkste deugd, zij schijnt welhaast een onmogelijke eis aan de mens. Men beseft dit nogmaals, als men zich bezint op woorden als: ,,bemint integendeel uw vijanden”, degenen die men verantwoord veracht; of op het reeds geciteerde: ,,wat ge aan de minsten der mijnen hebt gedaan, dat hebt ge aan Mij gedaan”, wat zou kunnen inhouden (en hoe vaak

19