en eeuwig in zichzelve gekeerd verderstroomt en aan alles voorbijstroomt — door niets gewekt en op geen roepen hoorend...

   ,,Tout homme qui pense, pense contre”. (Paul Valery) d.w.z.: hij polemiseert. Hij denkt altijd tégen iets, juist en vooral als hij vóór iets denkt. De waarheid is steeds het bezit van een denkende minderheid, een minderheid niet slechts met betrekking tot de massa der niet-denkenden, maar ook met betrekking tot het kleine gezelschap der denkenden. Ook deze weinigen bezitten hun waarheid niet zonder de kans haar hier of daar (of geheel) te verleugenen. — Wij behoeven derhalve niet slechts de waakzaamheid van onszelf jegens onszelf en jegens de anderen, maar ook de waakzaamheid der anderen jegens ons. Zelfs nog in tijden van cultureelen bloei, wanneer, zoo men zegt, een scheppende waarheid een samenleving ,,beheerscht”, geldt het woord van Paul Valéry nóg als een noodzaak en uitspraak van intellectueele (en moreele) hygiëne. Omdat ook dan nog de waarheid voortdurend door een (niet-denkende én denkende) meerderheid wordt bedreigd, betwist, vertroebeld, verminkt.
   Wat volgt uit dit alles, — uit deze situatie op aarde?
   Polemiek, mijne heeren.

   De waarheid is geen leidend beginsel, slechts een mogelijk corrigeerend beginsel; geen centraal gezag, maar een

11