een gedisciplineerde militie der orde. Een cultuur scheppen doet men niet met de wapenen, inderdaad; maar een cultuur verdedigen (zoo goed als haar vernietigen) doet men wel met de wapenen. Terwijl van Duinkerken een eenheid op geloofsgebied verdedigt als eenig middel om een cultureele ondergang tegen te houden, is het, bij dezen strijd voor het behoud van een gemeenschappelijk goed plicht en noodzaak een eenheid te creëeren ondanks geloofsverdeeldheid. Dit samengaan is ten overstaan van een bedreiging der Europeesche cultuur, niet alleen plicht, en niet alleen mogelijk, maar ook zuiver en vruchtbaar Hier vertrouwen kweeken in een zuiver godsdienstige activiteit (die bovendien voorloopig niet de minste kans van slagen heeft) is afleiden van den allereerst noodzakelijken en mogelijken afweer; terwijl anderzijds de strijd voor de eenheid der Kerken met geen effecten op cultureel gebied heeft rekening te houden d,w.z. deze eenheid zou even prachtig en even noodzakelijk blijven, ook als zij hoegenaamd geen macht zou blijken tegen den ondergang eener beschaving.
Mijn vierde bezwaar betreft, na de ,,groote” idealen, de ,,groote droomen” die van Duinkerken ons wil laten koesteren (de eenheid der Kerken; en deze hereenigde christenheid als de groote cultuurmacht, als de groote heerscheres dezer aarde), – mijn vierde bezwaar betreft het voortdurend en met nadruk poneeren van dat vage, nietszeggende begrip ,,liefde”, als zijnde de eenige macht die al het goede kan verwerkelijken en al het kwade kan bezweren. Deze ,,oplossing” zegt daarom niets, en minder dan niets, omdat juist dit boek doorloopend het tegendeel bewijst. Gedurende gansch dit boek immers kan de aan-

189