eenige levenswet, ook hier, ook voor den apostel. Gaan, d.w.z. eeuwig dolen in het stof van de wegen dezer aarde; gaan en niets tellen: geen nederlaag en geen bereiken, geen trouw en geen ontrouw, geen vriend en geen vijand, geen smaad en geen eenzaamheid. Gaan, en ervaren hoe het tumult, dat de wereld tegen hem ontketent, alom toeneemt. Inderdaad: „welk een afgrond gaapt er nog altijd tusschen den apostel Paulus in zijn Londensche kathedraal en dezen wandelenden Jood, arm en gebogen, met zijn ontstoken oogen en in lompen gehuld, die met zout en stof zijn bedekt, de zee en het land, die aan zijn lichaam kleven”; tusschen „dien vrijen zwerver onder regen en zon, zonder een be­schermend dak, dat hem den blik op de Oneindigheid beneemt” en.... de hiërarchische bureaucratie van het geconsolideerde zondagmiddagmoraaltje.
„Ces soldats-là n’appartenaient qu’ à la chrétienté, la chré­tienté n’appartient plus à personne.” „Le dernier vrai soldat est mort le 30 maji 1431, et c’est vous qui l’avez tué, vous autres! Pis que tué: condamné, retranché, puis brûlé.” (Bernanos).

Men zal het ongetwijfeld reeds bemerkt hebben: het „geloofsleven” dat ik in den aanvang van deze beschouwing verwierp, verwierp ik niet, omdat ik.... slechts het volmaakte en volstrekte zou kunnen aanvaarden. De gemeenschappen der eerste christenen, ook die eerste gemeenten tot welke Paulus zijn Brieven richtte, waren verre van volmaakt (men kan dat lezen). Er is geen gradueel, maar een

89