ko doet, onbeantwoord laten, allerminst als men een aanklacht smeedt. Evenmin kan men, gelijk Emil Brunner (Die Kirche zwischen Ost und West), alleen maar concluderen: ,,Endlich hat der Sowjetstaat dank seiner militärischen Macht und dank einer raffinierten politisch-diplomatischen Technik ganz Osteuropa unter seine Herrschaft gebracht und damit einen guten Teil der zaristisch-imperialistischen Ziele verwirklicht” ; men moet, met De Linie, vaststellen dat met dit alles óók het hoogste goed, de revolutie, beschermd en gered werd.
    Men kan dus in de geschiedenis van het macchiavellisme de navolgende evolutie vaststellen : a) het macchiavellisme vóór Macchiavelli – laten we zeggen met geen ander doel dan de macht om de macht; b) het macchiavellisme – eveneens nog vóór Macchiavelli – met een hogere wijding, in dienst van een heilig doel: Dietrich von Niehiem, Innocentius III etc.; c) het door Macchiavelli weer ,,geseculariseerde” macchiavellisme – doch nu in dienst van het hoogste goed op natuurlijk gebied (⁴); en d) dit laatste macchiavellisme gewetensvol door de Sovjets overgenomen, weliswaar ook gericht tegen óns nu in laatste instantie, maar niet minder in dienst van datgene wat ginds als het heiligste op natuurlijk gebied wordt beschouwd: de opbouw en het macht-worden der revolutie.