kende openhartigheid, en consequent vanzelfsprekend. Wij noemen dit cynisch, waar tegenover staat dat Rusland het Westen hypocrisie verwijt, hetgeen slechts een andere vorm van cynisme is. En Stalin voltooide die machtsstrijd (tegen de potentiële en positieve vijanden van de revolutie in binnen- en buitenland) in een razend en rusteloos tempo (de omstandigheden dwongen hem ertoe) en jaren lang strategisch tot de tanden gewapend (hetgeen men hier niet in materiële zin moet verstaan), paraat, onverbiddelijk en, gezien het vermelde resultaat, weergaloos bedreven. En dit alles niét omdat hij een gewetenloos individu was, maar omdat in zijn ogen elke aarzeling de revolutie en haar heilig doel noodlottig kon worden en elke aarzeling juist daarom gewetenloos d.i. zedeloos zou zijn. Uiteraard is een revolutie die in de kortst mogelijke tijd onbedreigd macht moet worden, die (eveneens in de kortst mogelijke tijd) haar geestelijke, materiële en industriële reserves moet uitbouwen en organiseren om een waarachtig, deugdelijk en duurzaam machtsapparaat te scheppen en dit tegen velerlei vijandschap, vooroordeel, domheid en onwil in, en in een volk bovendien dat organisatorisch en technisch een enorme achterstand had in te halen en van nature weinig bereid of capabel scheen dit te doen, – uiteraard is zulk een revolutie gedwongen haar macchiavellisme in een andere verschijningsvorm te bedrijven, onverbiddelijker en openhartiger, dan een reeds langdurig gevestigde, algemeen aanvaarde, reeds sterk georganiseerde macht. Doch het ,,morele” handelen van de laatste is een luxe welke zij zichzelf bij het opbouwen van hààr macht (b.v. haar koloniale) evenmin kon (en ,,mocht”) permitteren. Ernst maken met het leninisme moest nu eenmaal betekenen : ernst maken met het stalinisme. Als Kravchenko ten overstaan van Stalins economisch en politiek despotisme dan ook de vraag stelt de vraag ging in het tumult rond dit boek helaas te zeer verloren : ,,Wat was de werkelijkheid, en wat de illusie? De honger en de terreur in de dorpen, de dakloze kinderen – of de statistieken van succesvolle prestaties? Of waren beide misschien een deel van dezelfde gecompliceerde waarheid?”, dan moet men blijkens het door Stalin bereikte resultaat de laatste vraag zeker bevestigend beantwoorden; in ieder geval kan men haar niet, gelijk Kravchen-

926