gevolg van de enig goede, de best denkbare orde, én: een systeem dat, om een orde te kùnnen verwerkelijken die eenmaal àllen ten goede komt en géén overbodigen zal opleveren, eveneens een aantal mensenlevens opoffert (²). Het doel heiligt de middelen wil overigens in het geheel niet zeggen, dat men alleen de z.g. morele handeling afwijst als deze niet dienstig is tot het doel, maar ook en evenzeer de amorele als deze het doel niet naderbij brengt. Moreel en amoreel hebben geen andere betekenis dan: dienstig of niet-dienstig tot het (goede) doel. Tot zolang ook, niet langer, wordt de morele handeling door de morelen aanvaard. Ten overstaan van hen die de mening huldigen, dat men, om het doel te bereiken, moet beginnen met tijdelijk, b.v. tijdens de revolutionnaire fase der machtsverovering en machtsconsolidatie, alle morele ,,vooroordelen” overboord te werpen, is er geen reden hun dienovereenkomstig handelen als amoreler te beschouwen dan dat van degene die begint met ,,moreel” te handelen doch zich het recht voorbehoudt om op een ander tijdstip, het tijdstip waarop hij meent dat het erop aankomt, het macchiavellisme in practijk te brengen. Het ,,morele” stadium was in de grond even macchiavellistisch als het amorele. Het werd slechts aanvaard, en als ,,heilig” aanvaard, in zo ver en zolang het dienstig was tot het doel.
    Neemt men nu aan, dat elke alleenzaligmakende waarheid als ordenend beginsel ener gemeenschap zedelijk verplicht is màcht te worden, en dus ook onbedreigd macht te blijven, als voorwaarde om haar heil voor de gemeenschap te behoeden; neemt men vervolgens aan dat, zoals De Linie eens uitvoerig betoogde, alleen Stalins politiek erin kon slagen, en er daadwerkelijk in geslaagd is, de revolutie of de in zijn ogen alleenzaligmakende waarheid te redden (³), dan moet men tevens toegeven dat in zijn, Stalins ogen, het doel de middelen niet slechts kón heiligen, doch inderdaad geheiligd heeft, en dat er voor ons die, als het erop aankomt, durend bereid zijn voor óns alleenzaligmakend heil het macchiavellisme als gerechtvaardigd middel te verdedigen en te hanteren, waarlijk niet zoveel reden bestaat zo verbouwereerd, ontsteld en zedelijk-verontwaardigd te doen. Stalin eigende zich slechts rechten toe, die wij ook onszelf voorbehouden. Hij voerde alleen de machtsstrijd onverbloemd, met schok-

925