waard, en onze liefde. Ook de ’onwaarheid’ moeten we liefhebben. Zij heeft een diepe zin. En ook háar oorsprong is liefde. Tot de mens, tot het leven, tot de waarheid.

Daarom veroordeelde Caracci de haat.

Daarom had hij ook het geweld moeten afwijzen.

Was dat mogelijk. . . .

Geloven in de waarheid en in het leven betekent ook: hun beider nederlaag kunnen aanvaarden.

Schuilkelder; dezelfde als tijdens dertiende toneel II, ’n weinig later; bij Belotto en Zuccari hebben zich thans ook Massimo en enkele anderen nog gevoegd; terwijl zij wachten op Caracci’s komst:

[zonder spot, met lichte glimlach]: Martelaars der vrijheid. . . .?

[zonder felheid]: Ja, geloof je niet, dat ook de vrijheid van de geest haar martelaars eist? Niet in de gewone zin, dat haar verdedigers voor haar sterven, maar in deze, dat zij van de vrijheid welbewust afstand doen en de knechtschap, ook aan het meest geschonden orde-beginsel, aanvaarden.

Het is nutteloos hierover te twisten. Nogmaals: als de waarheid, het beginsel van orde, geen gezag is en gewelddadig wordt weggevaagd, dan rest haar geen andere plicht dan macht te worden. Het zwaard is het laatste recht der waarheid, en haar laatste plicht.

Men zegt wel eens, het zijn sterke benen die de weelde dragen.

Dat zegt men. En. . . . ?

Dat gold dan voor de dragers van de macht. Maar het geldt niet minder voor de voltrekkers van het geweld. Beide, macht en geweld, demoraliseren slechts bij uitzondering de sterken niét. - Maar hoevele zwakken, Zuccari, hoevele zwakken dragen het lijden; ook het zwaarste, schoon - en worden daardoor sterken.

Dat is een mógelijkheid. . . .