diep van die van de jonge Nietzsche verschillen. ‘Wir haben doch ein Recht, behaglich zu schmunzeln, so viel reicher an schönsten und stärksten Genüssen und Erfahrungen zu sein als andere, die Herzensleere, Unverstand und böser Wille immer mehr verärmen lässt!' Hebben wij dit recht? Nietzsche scheen het aanvankelijk te ontkennen en Gezelle, die zich zijn menselijke superioriteit terecht en volledig bewust was, heeft zich van dit recht altijd verre gehouden. ‘Da geziemt es sich freilich, dem allmählich immer frecher werdenden Völkchen die Zähne zu zeigen.” Hoe verwijdert Nietzsche zich al verder van zijn oorspronkelijk ideaal als hij, vele jaren later, schrijft: ‘Wer Distraktionen nötig hat, wie sie unsereiner hier und da nötig hat, Gelegenheit zu lachen, boshafte Menschen und Bücher... (der soll nur irgendwo anders hingehen, aber nicht nach Basel et hoc genus omne)’. En weer enkele jaren later: ‘aber was ironisch, hart, sublim-boshaft is, von der Art wie Mérimée – oh, wie das meiner Zunge wohlschmeckt!’ En met voldoening en niet zonder bewondering bespeurt hij bij een vriend ‘eine kräftige banditeske Hässlichkeit, die er mit Schwung und Stolz trägt'. Terecht schrijft hij : ‘Das, was mich nog Leben heisst, eine ungewöhnliche und schwere Aufgabe, heisst mich auch den Menschen aus dem Wege zu gehn und mich an niemanden mehr anzubinden,’ doch dan vervolgt hij, en hier blijkt wel zeer duidelijk hoezeer hem reeds de heldere menslievende gezindheid van eens ontviel: “Es mag die extreme Lauterkeit sein, in die mich eben jene Aufgabe gestellt hat, dass ich nachgerade ‘die Menschen’ nicht mehr riechen kann, am wenigsten die ‘jungen Leute’, von denen ich gar nicht selten heimgesucht werde (oh, sie sind zudringlich-täppisch, ganz wie junge Hunde!)”.
    Met dit te signaleren wil ik Nietzsche allerminst veroordelen. Te zeer toch zie ik Nietzsche’s lot en leven jenseits von Gut und Böse dan dat ik mij zou aanmatigen een oordeel, laat staan een vonnis over hem uit te spreken. Ik stel slechts een verschil vast met Gezelle. Gezelle behield tot het einde toe jegens de mensen de nederige dienstbaarheid van een liefdevol bewogen wil; hoewel ook hij de mensen ‘nicht riechen’ kon (herinner u zijn bittere woorden over hen), bleef hij levenslang onder hen verkeren en hen, letterlijk, als een servus servorum dienen. Nietzsche, die deze heldere en zuivere gezindheid zo diep had verstaan, behoorde met de jaren exclusiever de trotse dienstbaarheid van het (op zichzelf terug-