ook dat zij hem lange tijd met angst en wroeging vervuld heeft.
    Want wij mogen dan – achteraf – het feit, dat Gezelle van zijn jeugd-geloof vervreemdde, kunnen verklaren uit de omstandigheid dat deze waarheid haar werk aan hem verricht heeft en dat daardoor nieuwe, verdrongen, verwaarloosde waarheden in hem opstonden, – Gezelle zelf kon aanvankelijk niet anders begrijpen dan dat zijn liefde de Gekruisigde ontrouw werd. – Het bezwijken in ons van een waarheid betekent: het onvruchtbaar worden van die waarheid: de krachten der ziel worden slechts verzwakter en tenslotte nauwelijks meer door haar geactiveerd: de ziel geraakt meer en meer tot geestelijke stilstand. Jung spreekt van het lijden (de onvruchtbaarheid en stilstand) van de ziel die haar bestemming niet gevonden heeft; doch Gezelle’s lot en lijden was een ziel die haar (heiligste) bestemming verloren voelde gaan, die stilstand en onvruchtbaarheid werd nádat (en gelijk we zagen omdat) hij die bestemming zo volkomen gevonden had. En wel was het zo, dat Gezelle’s grote religieuze waarheid van voorheen verwijderder werkelijkheid werd omdat uit de achtergronden van zijn wezen nieuwe krachten en nieuwe waarheden waren opgestormd, maar aan hèm deed gans dit proces van verwijdering en vervreemding zich voor als een stiller worden, een verontrustend stilte worden van een liefde en een waarheid die de zuiverste en heiligste stemmen van zijn leven waren geweest. ‘Das Dasein’, zegt Heidegger, ‘ruft im Gewissen sich selbst’ en: ‘Das Gewissen redet einzig und ständig im Modus des Schweigens’ [4], maar Gezelle verstond de stilte in hem slechts als een verschrompelen en verdorren van zijn liefde en hij kon hierop aanvankelijk slechts reageren met zelfbeschuldigingen, met wroeging, angst, verslagenheid en vertwijfeling. En deze ontrouw, dit onvruchtbaar worden der ziel, dit verzwakter geactiveerd worden van de krachten der ziel door die schone waarheid van voorheen, verstond hij te verscheurder en somberder naarmate zijn nieuwe waarheden heviger van hem bezit namen en zijn oorspronkelijke liefde rauwer en reddelozer ontwrichtten. En eenmaal zal hij moeten erkennen, dat de centrale waarheid van zijn Geloof heeft opgehouden de centrale waarheid van zijn liefde te zijn en dat hij haar ook met niets meer in het zenith van zijn liefde vermag terug te voeren. Hij zal dan het leerstuk van de Zoendood onzes Heren niet ontkennen of als waarheid betwisten, hij moet zichzelf alleen bekennen, met een onuitsprekelijke droefheid, dat