| 160 | G U I D O G E Z E L L E, D E A N D E R E |
betrokken was, een dergelijke Umwertung schokkende en verbijsterende consequenties moest meebrengen. Want ook al zijn beide perioden gelijkelijk orthodox, beide veronderstellen als onvermijdelijke tussenfase, een tijd waarin de vroegere waarheden, die later immers in het geheel niet meer centraal zullen blijken en nauwelijks nog aan het woord komen, vervreemden, loslaten, op enigerlei wijze gerelativeerd en in hun betekenis voor het persoonlijk leven ondermijnd, uitgehold worden, – en men bedenke wèlke waarheden toen voor Gezelle gerelativeerd werden! Het waren de schoonste waarheden van zijn geloof. Zulk een Umwertung is waarlijk niet enkel een kwestie van: bepaalde waarheden, waaruit men geleefd heeft, door andere vervangen waaruit men blijkbaar even goed of beter nog kan leven; het is geen geleidelijk, harmonisch uitgroeien van een waarheidsbezit en zelf op dezelfde manier meegroeien. Het is allereerst van vroegere waarheden innerlijk vervreemden.
Dit innerlijk en onherroepelijk vervreemden van zijn schoonste, vaak zwaar verworven zekerheden berust op een vitaal proces dat wel even afzonderlijk aandacht verdient.
| * | * |
Een eerste innerlijke verwijdering treedt reeds in, wanneer bepaalde waarheden (i.c. een orde-eenheid van waarheden) hun functie hebben verricht d.i. een leven hebben gered: een leven zijn vrede en vrijheid hebben geschonken, hetgeen in feite betekent: wanneer zij een op dat moment, in die fase hoogst mogelijke zelfverwerkelijking van de mens hebben helpen realiseren. Zij hebben verwoestende waarheden en werkelijkheden bezworen, ontzenuwd, teruggedreven, doch met de ingetreden vrede en vrijheid der ziel verliezen de ‘reddende’ waarheden tevens hun dominerende existentiële betekenis: zij zijn geen onontbeerlijk wapen meer in een strijd op leven en dood; zij verliezen niet hun geldigheid als waarheid, maar de mens is er niet meer, als voorheen, op leven en dood bij betrokken. – Overigens is dit slechts een eerste, meest onschuldige vorm van innerlijke verwijdering.
Vervolgens heeft het innerlijk verstillen en tot rust geraken, het vrede en vrijheid zijn der ziel ook dit gevolg: andere, nieuwe, of tot dan toe verwaarloosde, op de achtergrond gebleven waarheden beginnen onbezweerbaar op te dringen en het bewustzijn binnen te dringen. En niet 
