Gezelle, schreef ik, is zich de oorsprong van zijn lijden – van zijn eenzaamheid – terdege bewust. Wat wij thans erkennen, de uitzonderlijkheid en grootheid van zijn verschijnen (en dit als de diepste oorzaak van de naargeestige botsingen en misverstanden welke zijn leven vergezelden), was hij ook zichzelf volkomen bewust geworden. Niet hoogmoedig, maar in een tragisch en diep verstild aanvaarden van alle consequenties daarvan. Dezulken maken zich van hun tijdgenoten los om alleen zichzelf te zijn en zichzelf – elders en eenzaam – te verwerkelijken. Zij rechtvaardigen zich niet meer. En ook Gezelle deed het niet meer. ‘Polemieken zijn volledig en voor altijd uitgesloten.’ [9] Het verbitterd en polemisch gevecht, het onvruchtbaar getwist met hen die hem, in welk ver verleden, hebben gekwetst en nolens volens gekrenkt, bleef uit; hij heeft opgehouden, reeds lang, zulk een strijder te zijn; hij wist zichzelf een deel van het grote dramatische en scheppende levensgebeuren dat alle tijden omspant. Hij verwoordt zijn waarheden (en hij verbergt zichzelf) in de tijdeloze taal der verbeelding, die zich tot alle tijden richt, en waarin de doorleden smart om het heden een verstilde aanwezigheid is die het woord alleen dieper en menselijker doet trillen.
    En ziedaar dan, tot slot, nog een verschil.

En met al deze motieven en spanningen stond hij toen niet alleen aan de andere kant van het toenmalige contemporaine religieuze leven, maar ook – in vergelijking met vroeger – aan een geheel andere kant van zichzelf.


a. Men herinnere zich de fragment gebleven strofe (zeer opmerkelijk credo):

b. Niet déze tweespalt, spasmodisch ontiaden nog in O ’k Sta mij zoo geren, zou dan ook Gezelle doen zwijgen.