dat zij duisternis is op haar eeuwige baan rond de verborgen Godheid – haar hoogste licht. – Ja, ook in zijn woord dat, deze regionen bereikend, volledig poëzie bleef, rukt hij de Verborgene binnen de ervaring en waarneming der zinnen; ook voor de lezer wordt de Verborgen God – van abstractie en verwijderde kennis – tastbare realiteit, zintuigelijke waarneembaarheid, ervaarbare hoogste luister, genieting en feest voor de zinnen. Met deze grandioze prestatie heeft Gezelle poëtisch het schijnbaar onmogelijke bereikt, en in ieder geval gedaan wat voor noch na hem iemand met ons woord gedaan heeft. In Gezelle’s woord is de eeuwig Ongedaagde vlees geworden en onder ons mensen op aarde gedaald.

*

*

Wil ik met dit alles betogen, dat Gezelle zich innerlijk van de Kerk heeft losgemaakt? – Zo eenvoudig maakte hij het zich niet (en maakte hij het ook de anderen niet, schreef ik bijna). Wil ik dan enige bescheiden instemming voorbereiden met Van de Voorde’s gewis niet zo bizarre opmerking: ‘Hier is de grote Gezelle definitief uitgegroeid boven het engere van alle priesterschap ener gevestigde kerk’? [4] of met hetgeen Kloos vaststelde: ‘Dáarom nu juist is Gezelle zo groot, omdat hij een Christen is, die, zonder ’t zelf te weten, hoog-verheven bóven de Kerk stond’? [5] Geen bedoeling ligt mij verder. Niets is meer in strijd met mijn overtuiging dan een betoog dat zou willen waarmaken, dat Guido Gezelle heeft opgehouden een rooms-katholiek priester te zijn, – ik kom op deze kwestie trouwens nog uitvoerig terug. Het ging hier alleen (er zij nogmaals aan herinnerd!) om het vaststellen en scherp stellen van verschillen, en zulks in verband met een zeer raadselachtig gebleken zwijgen.
    Doch om de lezer, die ik met het voorgaande mocht hebben verontrust, reeds enigermate gerust te stellen, het navolgende:
    Juist omdat Gezelle zo durend en diep het goddelijke leeft, God leeft, Gods ondoorgrondelijke almacht en heerlijkheid, als bron van alle leven, komt hij in zulk een verstilde, liefdevolle betrekking tot de Kerk: komt hij tot een liefde, die door het geweld, dat in of buiten Haar tegen de Kerk strijd voert, niet meer verontrust wordt. Vervult God hem met betrekking tot zichzelf met (o.a.) een gevoel van nietigheid, als even nietig en gering ondergaat hij ten overstaan van het goddelijke in de