wezen, een antwoord met betrekking tot het handelen; geen geloofstroost met betrekking tot de onmacht, maar een vermindering van deze onmacht d.w.z. vermindering van die ,,sporen van ongeluk, door mij veroorzaakt.” Voor hém betekent dat: het weinige dat hij kán zijn, gehéél zijn. En dit betekent weer de wil dat niets in hemzelf, dat er niet behoefde te zijn, zich opstelt tussen hem en de ander. Hij kan niet zonder wroeging beneden het voor hem mogelijke blijven (en waar begint het voor hem onmogelijke?). De wereld der armen is zijn wereld, zij is de wereld waarin hij leeft; omdat hij de armen altijd bij zich heeft, aanvaardt hij niet zonder wroeging en als iets wederrechtelijks, als een vergrijp aan de ander, voor zichzelf een beveiligder, bevoorrechter bestaan. Hij kan zich niet tussen hen, wien alle menselijke rechten ontzegd bleven, bevinden als iemand die alle natuurlijke rechten van de menselijke persoon – op bezit, vrijheid, geluk – voor zichzelf heeft opgeëist en verkregen. Dat scheidt hem van de armen en de armen van hem en ontneemt hem zijn recht van spreken (tot hen). Hij zou dit alles uit zijn leven willen wegdoen. Zelfs het ,,niet meer dan het noodzakelijke” bezit hij niet als een recht. Zelfs de vrede en blijdschap die hij is door zijn leven met Jezus’ woord, is hij nooit zonder wroeging. Hij gaat beschaamd en haastig aan zichzelf voorbij. Hij zou niet gekend willen zijn, zonder geschiedenis, om geheel één te zijn met die wereld van anonieme vernederden (die zijn leefwereld is). Er is hij hem een zekere overeenkomst waar te nemen met de boeddhist die de verlossing van het Nirwana nier wil binnengaan zolang er nog mensen zijn aan wie het heil onthouden bleef; of met die mens van wie James Baldwin schreef: ,,en ik begreep dat hij ons kon helpen vrij te worden, maar dat hijzelf nooit vrij zou zijn voordat wij het waren” ¹). Hij zou willen dat ook hij arm was geboren, dat ook hij geen steen had om zijn hoofd op neer te leggen, en zoals zij zou ook hij arm en vernederd willen sterven. Niet omdat Jezus arm werd geboren, arm heeft geleefd en arm en vernederd is gestorven, maar – menselijker – om één te zijn met de armen, zo dat er niets in hem, dat er niet behoefde te zijn, zich opstelt russen hem en de ander. Al deze verlangens komen bij hem voort uit die – niet-charismatische – imperatief die in de mens zelf, in de zuivere van hart en hartstocht, zijn oorsprong vindt, in zijn ,,betrokkenheid” bij de ander, zijn ,,diep ervaren personalistisch verantwoordelijkheidsbesef” ²). Ze zijn geen ,,tragische en romantische liefde”, zoals Marcuse ze ongetwijfeld zou noemen, ze behoren onvervreemdbaar tot de spanningen