dingen te zeggen; en tegelijk bewonderde hij den genialen knaap Arthur Rimbaud OMDAT hij de kunst en de literatuur reeds op twintig jarigen leeftijd achter zich kon laten. Hij was de vriend die zich hevig (maar met een manlike, niets verhelende, soms onverbiddelike en toch vreemd-tedere liefde) aan een mens kon hechten — en tegelijk de rusteloze die zich onder zijn vrienden niet thuis en niet op zijn plaats gevoelde, al bond hen méér dan wat wederzijdse literaire waardering. Hij was de felste (en luidruchtigste!) voorstander van ,,De Valbijl” en tegelijk haar luiste medewerker; tweenummers lang zwierf hij door de polders en liet hij de lente en de luchten om zijn haren waaien, en bij het dérde nummer deed hij een dutjé toen de redaksie zat te trampelen van ongeduld om de kopie die al máánden was toegezegd. En het scheelde maar een haar (: de gelukkige uitval van een verbetener lid) of hij had zijn agressiefst artiekel , zijn felst protest tegen de priester-dichters (waarom hij toen voor liefdeloos, nietkatoliek, Bloy-epigoon — natúúrlik — werd uitgekreten) niet geschreven.
Hem trokken en dreven verder dingen.
Maar toen hij zijn mening neerschreef over datgene wat hem, in laatste instantie, niet het hevigst, en misschien het allerminst, bezighield, deed hij dit fel, oprecht, met een hard en helder besef van hetgeen hij zei, en met dezelfde meedogenloze en vruchtbare eerlikheid waarmee hij ook zijn vrienden kon te lijf gaan (: dwingen en drijven naar een beslissing). En in laatste instantie schreef hij nièt over ZICHZELF, maar over en voor òns, en over datgene wat ònze roeping was. En in laatste instantie zei hij: leef hevig, leef bewust, leef eerlik en meedogenloos, leef zonder compromis aan de geest en de mening van den tijd; leef gróót, opdat ook eenmaal sterven schoon zij. Er vlamde een angstige en harde ernst, een nerveuze en tegelijk vast-beraden liefde achter en in de honende ironie, achter en in het bijtend verwijt van zijn woord want hij wist: elders moest ook hij ditzelfde, maar ànders, gaan ,,uitleven”.
En hij schreef:
,,Erken het goed en kwaad dat in u is: wordt u bewust van die krachten die u helpen kunnen — verstand ,wil, liefde — wordt u bewust van die machten die u neer kunnen halen — vlees, wereld en duivel — weest u bewust dat door het gebruiken dier krachten het goede en ook het kwade kan worden voortgebracht.
ALDUS bewustworden! (werd het woord altijd in deze bedoeling gebruikt?) En zich ALDUS uitleven!
Als dichter ook.
Want hij is meer dichter die meer groot-mens is dan een ander dichter”.
En hij schreef en verweet (en men zou ditzelfde de ,,blijden”, onvruchtbare puriteinen van nu, kunnen verwijten.):
,,Hun Godsgevoel — van Godsbegrip kan ik bij hen niet spreken — is sentimenteel want het bepaalt zich tot deze factoren: ,,Hij is goed, God is barmhartig, God is Liefde”. Van een toornige God, van een wrede God, van een onbekende God hebben zij nooit iets gemerkt. Als God ons slaat (hetgeen wel gebeurt bij onweer of oorlog) dan doet Hij dit uit Liefde , als Hij ons verlaat, dan schijnt dit maar zo want Hij is goed, als wij niet weten waar wij Hem vinden zullen, dan komt Hij tot ons (als de nood het hoogst is, is Gods hulp het meest nabij) want Hij is Barmhartig. En dit alles is zo eenvoudig! Maar het

12