De democratie heeft het volk ontworteld: geestelijk onteigend, van zijn edelste zelf weggedrongen. Dit is wellicht de meest hatelijke (en bizarre) keerzijde van die paskwil der ,,volkssouvereiniteit’’. Heeft het kapitalisme gansche lagen van het volk verpauperd, de democratie gaf het den laatsten stoot: zij heeft het volk over de gansche linie geestelijk verpeupeld. Zij heeft het sloopingswerk van het liberalisme enkel voltooid. — Vandaar ook, dat kapitalisme en democratie het zoo goed met elkaar konden vinden. Zij hadden beide maar een vijand: HET VOLK.

Democratie: mede-regeeren, — mede-beslissen over het zijn, den vorm, de gestalte van een volk.... En men stopte ons een stembiljet in de hand en wij schoven dit — uiterst zelfverzekerd — door de nauwe spleet van een dier tallooze vuilnisemmers die op zekere tijden door ’s Lands Regeering over het heele land werden uitgezet. Tja. Maar door die nauwe spleet schoof niet enkel ons stembiljet. Onze heele geestelijke inventaris schoof er door, en schoof er zelfs ruimschoots door. Het was onze opperste gedachte van burgerplicht, gemeenschapszin en mede-regeeren die daar verdween (zelfs spoorloos verdween). Onze opperste gedachte van burgerplicht, gemeenschapszin en mede-regeeren vond haar uitdrukking in het uitbrengen van een stem, van een stem om de vier jaar, van een stem zonder vrijheid bepaald, zonder invloed en zonder bestemming.
De Staat vroeg ons niet onszelf in dienst te stellen van de gemeenschap: met het beste van onzen geest, met het beste van onzen wil, met het beste ook van ons hart — met ons schoonst menschelijk bezit dus: de Staat eischte ons niet op overeenkomstig onze waardigheid n.l. als mensch, — de Staat vroeg ons enkel een cijfer te zijn, een machteloos en onbeteekenend cijfer bovendien. En met dit allerlaatste en allerlaagste (en allerverachtelijkste) gingen wij accoord, daarmede gevoelden wij ons zelfs hoogelijk gevleid!
Teekent dit stembiljet het verval van een Staat, — het aanvaarden ervan door ons teekent ons verval; het bewijst, hoezeer wij geestelijk waren vernield. — Werd ons niet meer gevraagd dan een onbeteekenend cijfer te zijn, het ergste was, dat die domme, opgevulde nul, die rooie punt onze opperste uitdrukking van politiek bewustzijn was.
Waar rustte deze verdwaasde burgerplicht, dit eerloos en beleedigend stembiljet dus beter dan op den bodem van een vuilnisemmer? Daar lag het goed, daar lag het geheel op zijn plaats. (...)
Er zijn nu eenmaal zaken, plichten (en deze stemplicht was er één van), waarop een normaal ontwikkeld smerigheidsgevoel niet anders kan reageeren dan met een vloek of een fluim.
Maar dat was dan de groote burgerplicht, van ons, het souvereine volk. Voor de rest waren wij vrij. Vrij, om hetzij vier jaar lang de fret van de volksgemeenschap te zijn, hetzij om vier jaar lang te foeteren op dien alsmaar onderweg blijvenden loopjongen van onzen leverancier in welvaart-als-levensgeluk, vrijheid-als-levensgeluk, rust-als-levensgeluk, bestaanszekerheid-van-de-wieg-tot-het­graf-als-levensgeluk of hoe die opperste St. Nicolaaswenschjes van een verkindscht geslacht nog meer mogen heeten.